Het verband tussen dissociatie en trauma: Tekenen, Symptomen en Omgaan

Er is veel bewijs dat wijst op een sterk verband tussen dissociatie en trauma.

Het bovenstaande is vooral waar in gevallen van kindermishandeling en verwaarlozing, waar dissociatieve stoornissen het meest voorkomen.

Ongewenste jeugdervaringen en dissociatie

Het blijkt dat dissociatie en dissociatieve stoornissen significant aanwezig zijn bij mensen met een geschiedenis van misbruik of verwaarlozing in de kindertijd, misschien wel meer dan bij andere geestelijke gezondheidsstoornissen.

Veel deskundigen geloven dat langdurig trauma de hoofdoorzaak is van dissociatie, waarbij mensen dissociatieve stoornissen ontwikkelen als een copingmechanisme om hen door een traumatische ervaring heen te helpen die anders misschien te verontrustend of ondraaglijk zou zijn.

Langdurige dissociatie

Onze hersenen hebben een fantastische manier om ons door moeilijke tijden heen te helpen; het vecht-, vlucht-, bevries-, en flauwvalmechanisme is bijvoorbeeld slechts een van de manieren waarop de hersenen ons door een traumatische of moeilijke gebeurtenis heen helpen.

Stress reactie

De stressrespons van de hersenen wordt geactiveerd tijdens uitdagende momenten en stuurt verschillende signalen naar de rest van het lichaam, waardoor we voorbereid zijn om te vechten, te vluchten of te bevriezen in een bepaalde situatie.

Wanneer een stressvolle gebeurtenis voorbij is, wordt de stressrespons gedeactiveerd en gaat het lichaam weer normaal functioneren.

Bij ernstige of onverwerkte trauma’s raakt het gewone functioneren echter verstoord. Als gevolg daarvan kan het individu “vast komen te zitten” in zijn trauma, waar hij waarschijnlijk stresssymptomen zal blijven ervaren ondanks dat er geen bewijs is van een bedreiging.

Wat is dissociatie?

Dissociatie ontstaat als een manier voor iemand om afstand te nemen van een trauma en kan nuttig zijn tijdens een traumatische gebeurtenis.

Er kunnen echter problemen ontstaan wanneer de dissociatie van een persoon voortduurt ondanks het feit dat er geen gevaar of bedreiging voor het leven is.

Bovendien kan dissociatie het herstel van verwaarlozing en misbruik in de kindertijd verstoren of verhinderen. Onderzoekers menen dat er ook een verband kan bestaan tussen dissociatieve stoornissen en de geestelijke gezondheidstoestand PTSS (posttraumatische stressstoornis).

Wat zijn de tekenen en symptomen van dissociatie?

Het is wellicht zinvol de verschillen tussen dissociatie en dissociatieve stoornissen te belichten, aangezien beide aandoeningen verschillende tekenen en symptomen hebben.

Dissociatie

We hebben allemaal wel eens te maken gehad met dissociatie; als u ooit midden in de klas in slaap bent gevallen of op de snelweg aan het dagdromen bent, dan heeft u dissociatie ervaren.

In wezen beschrijven deskundigen dissociatie als een verbroken verbinding tussen iemands gevoelens, gedachten, perceptie, gedragingen en zelfbesef.

Sommige deskundigen beschrijven de bovenstaande ervaring als “normale” dissociatie.

Dissociatieve stoornissen

Zoals de meeste psychische stoornissen kan dissociatie echter een ernstig probleem worden wanneer het iemands dagelijks functioneren belemmert, bijvoorbeeld in relaties en op het werk.

Dissociatieve stoornissen omvatten dissociatie die het gewone functioneren van een persoon belemmert, een aandoening die ongeveer 2% van de bevolking treft.

Bovendien komen dissociatieve stoornissen voor bij mensen van alle achtergronden, leeftijden, sociaal-economische achtergronden, en etnische groepen.

Studies tonen aan dat dissociatieve stoornissen vaker bij vrouwen dan bij mannen worden vastgesteld; dit kan echter te wijten zijn aan het feit dat mannen geen hulp zoeken voor hun traumasymptomen en andere aandoeningen.

Symptomen

Als u denkt dat u symptomen van een dissociatieve stoornis hebt, moet u met uw arts of geestelijke gezondheidswerker spreken voor advies en behandeling.

Vroegtijdig ingrijpen kan uw symptomen en toestand verbeteren en u helpen zich sneller beter te voelen. Typisch, de symptomen van een dissociatieve stoornis zijn:

• Het gevoel hebben dat je niet in je lichaam thuishoort (je onthecht voelen), je kan het gevoel hebben dat je naar jezelf kijkt in een film en je losgekoppeld voelen van je lichaam en omgeving.
• Emotionele onthechting
• Geheugenverlies, u herinnert zich misschien geen mensen, plaatsen of specifieke gebeurtenissen.
• Relatieproblemen, problemen op het werk, depressie of angst, en gedachten aan zelfbeschadiging -zijn de gevolgen van een dissociatieve stoornis.
• Een zwakke identiteit en gebrek aan gevoel van eigenwaarde

Is dissociatie een coping mechanisme?

In omgevingen waar misbruik, verwaarlozing of trauma’s veel voorkomen, wordt dissociatie verondersteld een coping mechanisme te zijn, een overlevingstechniek waarbij kinderen (of volwassenen) overgaan in een dissociatieve toestand om te voorkomen dat ze een ondraaglijke of verontrustende gebeurtenis moeten meemaken.

Onderzoekers leggen uit dat dissociatie vooral bij kinderen voorkomt; een kind kan niet ontsnappen aan een misbruikende of traumatische omgeving. Ze zijn hulpeloos om iets aan het trauma te doen. Dus de enige manier om te ontsnappen is zich los te koppelen, waardoor ze het misschien aankunnen.

Deskundigen zeggen dat derealisatie ook kan optreden tijdens dissociatie – een toestand waarin het kind zijn realiteit als een droom ervaart. In deze toestand, kan het kind voelen alsof er niets met hem gebeurt.

Het verband tussen trauma en dissociatie

Veel onderzoek ondersteunt het significante verband tussen dissociatie en trauma.

Bovendien melden deskundigen dat mensen met dissociatieve stoornissen de meeste nadelige jeugdervaringen hebben, zoals verwaarlozing en misbruik, in vergelijking met andere geestesziekten.

Het verband tussen dissociatieve stoornissen en jeugdtrauma is zo diepgaand dat veel deskundigen ervan overtuigd zijn dat dissociatie een directe reactie is op ernstig trauma.

Risicofactoren

Matthew Tull, Ph.D., een onderzoeker bij VeryWell mind, rapporteerde dat aanhoudende trauma’s, voornamelijk fysiek, seksueel of emotioneel misbruik (en verwaarlozing) in de kindertijd, belangrijke risicofactoren zijn voor de ontwikkeling van dissociatieve stoornissen.

Bovendien wordt aangenomen dat negatieve jeugdervaringen de hoofdoorzaak zijn bij ten minste 90% van de mensen met dissociatieve stoornissen (Matthew Tull, Ph.D., VeryWell mind, 3 juni 2020).

Tull zei ook dat dissociatieve stoornissen in verband worden gebracht met de hoogste frequentie van misbruik en verwaarlozing in de kindertijd van alle psychiatrische stoornissen (Matthew Tull, Ph.D., VeryWell mind, 3 juni, 2020).

Matthew Tull legde verder uit dat misbruik en verwaarlozing in de kindertijd weliswaar factoren zijn voor dissociatieve stoornissen, maar dat een eenmalige, catastrofale traumatische gebeurtenis bij kinderen of volwassenen ook een risicofactor kan zijn.

Soorten dissociatieve stoornissen

Volgens de onderzoeksliteratuur zijn er verschillende types van dissociatieve stoornissen – zij omvatten:

• Dissociatieve fuga – heeft te maken met geen herinnering aan een gebeurtenis of tijdspanne van wat er gebeurde.
• Dissociatieve amnesie – een veel voorkomende stoornis waarbij het geheugenverlies vooral betrekking heeft op belangrijke gebeurtenissen of perioden in het leven van de betrokkene
• Dissociatieve identiteitsstoornis – omvat identiteitsveranderingen en verwarring waarbij de persoonlijkheid van een persoon “splitst” en wisselt tussen een of meer verschillende karakters – de aandoening werd vroeger meervoudig persoonlijkheidssyndroom genoemd.
• Derealisatie/depersonalisatie – iemand die depersonalisatie ervaart, kan het gevoel hebben dat hij losgekoppeld is van zijn lichaam en omgeving. De persoon kan het gevoel hebben dat hij “buiten zijn lichaam zweeft”. Derealisatie is het gevoel los te staan van de omgeving en kan naast depersonalisatie optreden.

Welke leeftijdsgroepen worden het meest getroffen door dissociatie?

Over het algemeen stellen deskundigen dat de ernst van een dissociatieve stoornis samenhangt met de ernst van de verwaarlozing of het misbruik in de kindertijd.

Met dergelijke maatregelen in het achterhoofd is het duidelijk dat kinderen van bepaalde leeftijdsgroepen meer risico lopen op het ontwikkelen van dissociatieve stoornissen als een directe reactie op trauma.

Uit studies blijkt dat kinderen tussen vier en vijf jaar de grootste risicogroep vormen. Pre-adolescenten tussen acht en negen jaar lopen ook het risico dissociatieve stoornissen te ontwikkelen.

Dissociatie en andere aandoeningen

Dissociatie kan ook in verband worden gebracht met andere aandoeningen, zoals PTSS (posttraumatische stressstoornis).

Deskundigen op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg stellen dat PTSS en dissociatie nauw met elkaar verbonden zijn en vaak samen voorkomen; hoewel velen geloven dat de aandoeningen vergelijkbaar zijn, hebben de twee stoornissen verschillende symptomen.

PTSS ontwikkelt zich in de eerste plaats als gevolg van een enkel trauma, zoals blootstelling aan een oorlog of een natuurramp; kinderen en volwassenen kunnen PTSS ontwikkelen als gevolg van een traumatische ervaring.

Een van de cruciale verschillen tussen dissociatieve stoornissen en PTSS is dat PTSS minder afhankelijk is van factoren zoals leeftijd of de ernst van het trauma.

Anderzijds is het soort trauma dat een dissociatieve stoornis kan veroorzaken afhankelijk van de ernst van het trauma en de leeftijd van de betrokkene. Inherent aan dissociatieve stoornissen is dat ze hun oorsprong vinden in chronische trauma’s en stress in iemands kindertijd, niet in de volwassenheid.

Dissociatieve stoornissen zijn het gevolg van chronische jeugdtrauma’s, zoals fysiek, seksueel of emotioneel misbruik.

Een andere onderscheidende factor is dat mensen met typische PTSS minder traumavermijding hebben dan mensen met dissociatieve stoornissen.

Zelfbescherming

Als je dissociatie ziet als de manier waarop je hersenen je proberen te beschermen, begrijp je de aandoening misschien beter.

Je hersenen willen niet dat je een traumatische ervaring herbeleeft, dus doen ze alles wat ze kunnen om te maskeren wat er gebeurd is.

We hebben allemaal wel eens moeilijke momenten in het leven meegemaakt, zoals verlies en liefdesverdriet, maar niet iedereen weet wat het betekent om een trauma te ervaren.

In de nasleep van een traumatische gebeurtenis kan het voelen alsof je hele wereld is verwoest; mensen, plaatsen en situaties die ooit veilig voelden, bieden niet langer dezelfde veiligheid en troost.

Het kan voelen alsof je hele wereld op zijn kop is gezet na een traumatische ervaring, en je kunt je eigenwaarde, overtuigingen en geloof in twijfel trekken.

Wanneer een trauma alles schendt wat je ooit als veilig en betrouwbaar beschouwde en je gevoel van veiligheid vervangt door een fysieke en emotionele schok, reageren je hersenen op zo’n schending door in actie te komen.

Traumareacties

Onze reacties op trauma’s kunnen vaak nuttig zijn, vooral op momenten van crisis.

Bijvoorbeeld, dissociatie bewaart en beschermt ons tijdens moeilijke perioden; het stelt ons in staat te overleven wat er in het heden ook gebeurt, maar wanneer worden condities zoals dissociatie iets dat behandeling behoeft?

Als we dissociatie opvatten als een breuk met de werkelijkheid, een ontsnapping aan gebeurtenissen buiten onze controle, krijgen we misschien een duidelijker beeld van hoe de aandoening zich voordoet.

Dissociatie is een onvrijwillige onthechting van de werkelijkheid, die de overlevende ervaart als een loskoppeling van het zelf, het geheugen en de gedachten.

Het is een van de oudste verdedigingsmechanismen die de mens onbewust aanneemt wanneer hij psychisch wordt overweldigd.

De mechanismen van het menselijk lichaam zijn sterk afgestemd op zijn omgeving. In tijden van ernstige stress kan veiligheid soms niet worden geboden door de externe omgeving, en wanneer dit gebeurt, schakelen we over op het zoeken van bescherming van binnenuit.

Wanneer de wereld onveilig aanvoelt, en buiten onze controle, wenden wij ons intuïtief tot onze innerlijke werelden voor troost en veiligheid.

Dissociatie is een overlevingsmechanisme, en als er iets vreselijks gebeurt, neemt je zenuwstelsel het over om je te beschermen tegen fysieke en mentale pijn.

Behandeling is nodig voor diegenen die opwinding van het zenuwstelsel ervaren ondanks een gebrek aan bedreiging of gevaar voor het leven.

Behandeling

Gelukkig zijn er effectieve behandelingsmogelijkheden beschikbaar voor mensen met dissociatieve stoornissen.

De juiste behandeling en ondersteuning maken herstel van dissociatie, PTSS en jeugdtrauma’s mogelijk. De behandeling van dissociatie bestaat vaak uit een combinatie van psychotherapie en voorgeschreven medicatie.

Therapiemogelijkheden voor dissociatieve stoornissen zijn onder meer cognitieve gedragstherapie (CGT) en dialectische gedragstherapie (DBT).

De behandeling kan bestaan uit het confronteren van traumatische herinneringen die u verdriet doen in een veilige ruimte en het onder ogen zien van ervaringen die geen gevaar opleveren maar die door dissociatie onopgelost kunnen blijven.

Neem contact op

Als u meer informatie wenst over de inhoud van dit artikel, neem dan vandaag nog contact op met het team van White River Manor, dat u kan helpen.

Nuttige bronnen

• Verbanden tussen Trauma, PTSS, en Dissociatieve Stoornissen: Verywell mind, Matthew Tull, Ph.D., June 3rd, 2020
• Wat is het verband tussen Trauma en Dissociatie? Psychcentral, Hope Gillette, 2 augustus, 2021.